Te Gek Voor Woorden

Bevrijdende Psychiatrie in Gent

Te gek voor woorden

(verkort)

Too Mad to be True II is de titel van een nu tweejaarse conferentie in Gent, België. Organisator is het Instituut voor Psychiatrie en Filosofie van de Universiteit. De locatie is het Musee Dr Guislain, vernoemd naar de stichter van deze eerste psychiatrische kliniek in België ooit.

Universiteiten organiseren hun symposia vaak met een aantal prominente keynote sprekers, die een uur lang het volledige gezelschap toespreken. Dat wordt gevolgd door een serie ‘parallelle sessies’, waarin de deelnemers zich verdelen over zo’n drie parallelle groepen, die een half uur krijgen. Als je drie van zulke sessies achter elkaar hebt gevolgd heb je wel behoefte aan een pauze, waarna je weer een keynote spreker kunt verwachten.

De abstract van mijn praatje was nogal enthousiast ontvangen, en ik mocht in de ‘grote zaal’ in de tweede parallelgroep spreken. Maar de eerste was al een heel grote verrassing, en mede daarom vertel ik u dit. Trouwens, het verrast me steeds opnieuw dat de Belgische universiteiten zoveel opener, beweeglijker en zelfs spiritueler zijn dan veel Nederlandse. Om me te beperken tot dit instituut, twee jaar daarvoor, bij Too Mad to be True I, werd ik ontroerd door een spreker die onderzoek had gedaan naar mensen met het syndroom van Gilles de la Tourette, u weet wel, onbeheerst schelden, vloeken en krampachtige bewegingen. Het bijzondere was dat hij dit niet vanuit een ‘te weinig’ behandelde, maar vanuit een ‘te veel’, een benadering die goed past in integratieve geneeskunde. Hij stelde dat zulke personen vaak een overschot aan creatieve ideeën hebben, die elkaar zo snel volgen dat ze de expressie ervan niet kunnen beheersen. Aan het eind van dit artikel zal ik aangeven hoe het zevenvoudig proces van ons denken, zoals ik dat zie vanuit de Filosofie van de Vrijheid, dit inzichtelijk kan maken.

Terug naar wat er voor mij gebeurde. Er waren (over de Zoom) twee sprekers die samenwerkten, een vrouwelijke professor uit Scandinavië en een mannelijke professor uit Schotland. Haar ogen dwaalden op en neer, de blik ging naar binnen en buiten terwijl ze vertelde dat ze hoogstwaarschijnlijk schizofreen was, maar goed het midden kon houden. En hij vertelde dat hij al dertig jaar met behulp van medicijnen goed kon functioneren met zijn manische depressiviteit. Verrassend en verblijdend was die openheid, maar nog meer misschien dat ze vertelden, hoe de toestand van ‘gekte’ altijd verlokkend blijft. Ook daarover wil ik aan het eind iets zeggen.

Inhakend op die openheid ging ik ook los: “Jullie kunnen mij ook als case study nemen. Ik ben een war child, als kind vier jaar op Java in een Japans kamp doorgebracht. Misschien daarvan wat autistische trekjes overgehouden. Maar aan de andere kant neem ik ook natuurwezens waar, ondinen, gnomen, leprechauns, en ik kan onderscheid maken tussen engelen, aartsengelen, deva’s, djinni’s, en gestorvenen. Maar daarvoor ben ik niet hier. Ik wil jullie laten kennis maken met het zevenvoudig denkproces, zoals ik dat zie. Als minimale inleiding daartoe zal ik twee denkoefeningen beschrijven en een derde hier door jullie laten doen.”

Die eerste oefeningen, die ik altijd doe in de oefensessies observeren van het denken, zal ik hier verder niet beschrijven. Je kunt ze terugvinden in Motief van juni 2022 of nu in de Lerarenbrieven van deze zomer. Of, in het Engels, op academia.edu onder de titel Beyond Wittgenstein, Beyond Mindfulness. Maar die derde, daar in Gent, is eigenlijk exemplarisch voor alles wat ik beschrijven wil. Neem het begrip ‘groot’ in je bewustzijn en observeer in alle rust en aandacht wat dit begrip ‘uit zichzelf’ denkt. Bij iedereen die dit doet wordt het bewustzijn iets donkerder. De eerste ontwikkelingen zijn nog subjectief, de een ‘ziet’ woorden, ‘groots’, ‘grootmoedig’, ‘wijd’, ‘breed’, enz. De ander weeft in de klanken, G en R en O en T. Weer een ander, en die kant gaat het dan ook bij meesten op, ‘ziet’ gebouwen, de Eiffeltoren, een uitgestrekt meer, de zee, het uitspansel. Dit treedt bij vrijwel iedereen op, je daalt vanuit het abstracte, stap-voor-stap denken af in de tweede laag, de beeldlaag van je denken. En dan, maar lang niet bij iedereen, kun je doorschieten naar de derde laag, de transformatielaag. Want bij sommige deelnemers ‘ontploft’ het begrip ‘groot’ in ‘groter’ en ‘grootst’ en schiet in een lichtexplosie naar oneindig boven je om van onder terug te komen in een diepzwarte punt, vergezeld van het woord ‘klein’. Je bent dus door die derde laag heengegaan, in een vooralsnog onwaarneembare vierde laag van uiterste creativiteit ondergedoken, om aan de andere kant weer door drie lagen heen omhoog te komen.

Ja, het is niet gek dat daarbij het beeld van Theory U in u opdoemt. Want die beschrijft het naar buiten, in het sociale, omgestulpte denkproces. Wat in je denkprocessen zich altijd in milliseconden afspeelt wordt daarin stap voor stap in een samen oordelend groepsproces als het ware uitgepeld.

Ik had de euvele moed om dit toch maar in dit universitaire gezelschap te presenteren, en wel omdat het veel zaken inzichtelijk maakt. Om te beginnen dat syndroom van Gilles de la Tourette, dat terecht als een ‘teveel’ werd beschreven. Als ik het goed zie hebben zulke mensen een sterke toegang tot die tweede laag, de beeldlaag. Vergis je niet in de kracht die zulke beelden kunnen ontwikkelen. Carl Gustav Jung beschrijft dat als de numineuze kracht van de archetypische beelden, die daar kunnen opduiken. Ja, je zit daar dichter bij de bron van je creativiteit, maar dat moet je wel kunnen hanteren. Daar zijn de zogenaamde neven- of basisoefeningen voor. Heb je die niet tot je beschikking dan kan dat tot uitbarstingen leiden. Of, in het geval van dyslexie, kun je moeite hebben je creativiteit over het voetlicht van de eerste laag te brengen. Bij schizofrenie treedt de dwingede kracht van die beelden nog sterker op de voorgrond. Maar, zoals de eerste sprekers wonderwel aangaven, het is wel een fascinerende wereld die aan je blijft trekken.

De belangrijkste reden dat ik dit allemaal schrijf is de volgende. Door de verfrissende openheid in Gent, en hun positiviteit in het kijken naar wat veel te vaak negatief beoordeeld wordt, was ik in staat op een nieuwe manier naar ons zevenvoudige denkproces te kijken. Inzicht daarin kan zo’n positieve, integratieve benadering ondersteunen. Ik hoop dat we dit op een vruchtbare manier verder kunnen ontwikkelen.

Willem Daub 06 44 038 905